Zespół suchego oka to grupa chorób o różnym pochodzeniu, łączy je występowanie zaburzeń funkcji filmu łzowego ( jego niedostateczne wydzielanie lub nadmierne parowanie). Są one przyczyną uciążliwych dolegliwości oraz powstawania zmian patologicznych na powierzchni oka. Częstość występowania tego schorzenia to 11% - 17%, zależnie od grupy wiekowej oraz regionu świata. O tym, że w Polsce problem również jest nasilony świadczą dane wskazujące, że co piąty pacjent, który zgłasza się do lekarza okulisty ma dolegliwości związane z zespołem suchego oka.
Łzy w prawidłowo funkcjonującej gałce ocznej pełnią wiele funkcji m.in. bakteriobójczą i bakteriostatyczną, odżywczą, mechaniczną oraz optyczną. Film łzowy składa się z 3 warstw:
- zewnętrznej – tłuszczowej ( ok. 1% )
- środkowej – wodnej ( ok. 98% )
- wewnętrznej – śluzowej ( ok. 1% )
Każda z nich, dzięki zawartości swoistych substancji chemicznych pełni określone funkcje dla powierzchni gałki ocznej. W ciągłej odnowie płynu łzowego zasadniczą rolę odgrywają ruchy powiek. Temu celowi służy samoistne mruganie, które jest odruchem mimowolnym i występuje z częstością 15 razy na minutę. U osób zdrowych film łzowy nie ulega przerwaniu pomiędzy kolejnymi mrugnięciami, a jedynie staję się cieńszy. Natomiast w warunkach patologicznych ulega przerwaniu, odkrywając powierzchnię rogówki szybciej niż nastąpi kolejne mimowolne mrugnięcie. Taka sytuacja sprzyja podsychaniu, powstawaniu stanów zapalnych, ze względu na ułatwione wnikanie bakterii, wirusów i grzybów oraz odczuciu dyskomfortu u chorego. Oprócz oczywiście samoistnych ruchów powiek występują także ruchy odruchowe, spowodowane podrażnieniem nerwów czuciowych ( np. przez czynniki zewnętrzne, takie jak kurz itp.).
Przyczyny zespołu suchego oka:
1. Wszelkie schorzenia oraz czynniki, które sprzyjają zmniejszeniu produkcji każdej z warstw filmu łzowego i tak np.
a) Ubytek warstwy wodnistej – choroby układowe tkanki łącznej i autoimmunologiczne np. reumatoidalne zapalenie stawów, poza tym przyczyną może być również wiek pacjentów – powyżej 40 roku życia zmniejsza się wydzielanie łez ze względu na stopniowy zanik gruczołów je produkujących;
b) Upośledzenie warstwy lipidowej np. przebywanie w suchym i gorącym klimacie czy pomieszczeniach klimatyzowanych;
c) Uszkodzenie warstwy śluzowej w wyniku niedoboru witaminy A czy oparzeń chemicznych
2. Zaburzenia funkcji powiek i rozprowadzania filmu łzowego
3. Uszkodzenia powierzchni rogówki
4. Soczewki kontaktowe
5. Leki, które powodują nasilenie objawów zespołu suchego oka:
- obkurczające naczynia krwionośne
- przeciwdepresyjne
- przeciwarytmiczne
- przeciwwymiotne
- doustne hormonalne środki antykoncepcyjne
Chorzy z zespołem suchego oka najczęściej skarżą się na: uczucie ciała obcego, podrażnienie, pieczenie, obecność ciągnącej się śluzowej wydzieliny i przejściowe przymglenie widzenia, zdarza się również łzawienie ( to występuje w tzw. płaczącym suchym oku). Rzadziej pacjentom dokucza swędzenie, światłowstręt oraz uczucie zmęczenia i ciężkości powiek, a w skrajnych przypadkach – ból podczas mrugania.
Jeżeli weźmiemy pod uwagę porę dnia, to objawy zdecydowanie nasilają się wieczorem, ze względu na wydłużoną pracę wzroku ( np. praca przy komputerze ) lub też ekspozycję na wiatr, słońce czy zimne powietrze.
Leczenie zespołu suchego oka, tak zresztą jak sama choroba, jest przewlekłe, ale, jak w wielu przypadkach, tak i tutaj należałoby rozpocząć od metod najprostszych, czyli: obniżenia temperatury w pomieszczeniach (w celu zminimalizowania wyparowywania łez), nawilżania powietrza (zwłaszcza zimą, w pomieszczeniach z centralnym ogrzewaniem), umieszczenia monitora komputerowego 10 – 20 stopni poniżej poziomu oczu, noszenie okularów z szerokimi oprawkami, gdyż pozwalają one zmniejszyć ekspozycję na działanie wiatru. Poza tym chory powinien pamiętać o tzw. wymuszonym mruganiu. Kolejnym krokiem w leczeniu są preparaty, mogące zastąpić brakujący film łzowy, które zakrapla się do worka spojówkowego. Jest to bardzo stara metoda, bowiem już w starożytnej Grecji w leczeniu „braku łez” stosowano białko jaja kurzego, a także tłuszcz gęsi w celu nawilżenia oka. Obecnie dysponujemy całą grupą preparatów zwanych łącznie „sztucznymi łzami”. Idealny preparat to taki, który nie zwiera środków konserwujących lub też zawiera takie substancje, które są obojętne i nie działają drażniąco na oko. Może być on wtedy stosowany zarówno przez alergików, jak i osoby noszące soczewki kontaktowe.
Najstarszą substancją stosowaną już od ponad 50 lat jest hypromeloza o właściwościach zwilżających i zmiękczających. Wchodzi ona w skład m.in. takich preparatów jak: Artelac, Tears Naturale, Teras Naturale II, Keratostill. Naukowcy, mając na uwadze wygodę pacjentów, wynajdują coraz to nowsze substancje, dążąc do zminimalizowania ilości aplikacji w ciągu dnia. Z tych dobrze tolerowanych skłądników należałoby jeszcze wymienić alkohol poliwinylowy w preparacie Lacrimal, który stosujemy do 4 razy dziennie. Wśród preparatów często stosowanych znajdują się także Biolan, Hyabak, Hylo-Parin, Hylo-Comod, wszystkie zawierające hialuronian sodu. Pewną przewagę mają preparaty wielkocząsteczkowe o konsystencji żelu - ze względu na dłuższy czas utrzymywania się w worku spojówkowym (nawet do kilku godzin), np. Vidisic, Oftagel. Ciekawym preparatem jest Systane, który łączy w sobie zalety kropli i żelu. Są to krople, natomiast pod wpływem naturalnego filmu łzowego tworzą żelową warstwę równomiernie pokrywającą powierzchnię rogówki.
Na zakończenie warto jeszcze przyjrzeć się bliżej samej aplikacji: należy pamiętać o unikaniu kontaktu kroplomierza z brzegiem powieki, a po podaniu starannie zamknąć opakowanie, jeśli jest ono wielokrotnego użytku.