Opryszczki to z medycznego punktu widzenia grupa wirusowych schorzeń skóry wywołanych przez różne rodzaje wirusów z rodziny Herpes. Należą do nich między innymi ospa wietrzna, półpasiec, mononukleoza zakaźna, a także dużo bardziej powszechna opryszczka zwykła, zwana potocznie „zimnem”, „skwarką” lub „febrą”. Za jej występowanie odpowiadają dwa typy wirusa HSV (Herpes simplex virus): typ pierwszy wywołuje zmiany zlokalizowane przede wszystkim w górnej części ciała, najczęściej na twarzy, typ drugi głównie w okolicy narządów płciowych i pośladków.
Wirus opryszczki prostej typu 1 jest niezwykle rozpowszechniony w populacji. Ogromny odsetek ludzi jest jego nosicielami, przy czym przez większość czasu jest to infekcja utajona. Zakażenie szerzy się drogą powietrzną, przez kontakt bezpośredni lub poprzez zakażone przedmioty. Po wtargnięciu do organizmu, wirus umiejscawia się w obrębie zwojów nerwowych i zazwyczaj pozostaje tam przez całe życie nosiciela. Bytujący w komórkach nerwowych wirus nie daje żadnych symptomów i może pozostawać uśpiony bardzo długi czas, aż wreszcie na skutek różnych czynników przełamujących odporność, dochodzi do wystąpienia objawów. Aktywizacja ma najczęściej miejsce pod wpływem nadmiernego i nagłego ochłodzenia lub przegrzania organizmu, ekspozycji na promienie UV, zabiegów kosmetycznych takich jak depilacja, peeling czy mikrodermabrazja, stresu, przemęczenia, obniżenia odporności lub współtowarzyszy innym zakażeniom. Zdarza się również, że opryszczka wargowa jest pierwszym i alarmującym sygnałem świadczącym o nadchodzącej poważniejszej infekcji np. zapaleniu dróg oddechowych czy gardła.
Najbardziej charakterystycznymi i najdokuczliwszymi oznakami choroby są zmiany skórne zlokalizowane na twarzy, na granicy skóry i błon śluzowych, czyli głównie na ustach w okolicy nozdrzy i spojówek oczu. Na kilka godzin, czasem dni przed ich pojawieniem się, chorzy odczuwają często swędzenie, pieczenie, napięcie skóry i jej nadwrażliwość na dotyk. Zmiany pojawiają się w postaci drobnych pęcherzyków wykazujących tendencję do grupowania się, początkowo wypełnionych surowiczą, przezroczystą treścią, a następnie ropiejących i pokrywających się strupami. Skóra w zainfekowanej okolicy jest przekrwiona, nabrzmiała i bolesna. Ból i swędzenie towarzyszą początkowej fazie rozwoju pęcherzy i ustępują w miarę tworzenia się strupów. Przebieg jest w większości przypadków krótkotrwały: kilka dni do tygodnia. Po tym czasie zmiany zanikają, powstałe ranki goją się i następuje okres bezobjawowy, aż do kolejnego zaktywizowania się wirusa. Częstość nawrotów zależy od wielu czynników, między innymi od wieku, ogólnego stanu zdrowia, wydolności systemu odpornościowego, trybu życia i narażenia na niekorzystne czynniki. Dochodzi do nich zazwyczaj w tej samej lokalizacji, choć z mniejszym nasileniem niż w przypadku zakażenia pierwotnego. Pomimo wytwarzania odpowiednich przeciwciał przez nasz system immunologiczny, nigdy nie następuje całkowita eliminacja wirusa. Nie ma też skutecznej szczepionki zapobiegającej nawrotom choroby. Do leczenia objawów zakażenia wirusem HSV o niewielkim nasileniu, stosuje się preparaty działające miejscowo. Są to różnego rodzaju środki o charakterze wysuszającym, ściągającym, odkażającym i przeciwzapalnym takie jak maść lub pasta cynkowa, spirytus salicylowy, sonol, tormentiol, żele z aloesem czy roztwór zwykłej soli kuchennej.
Specyficznym lekami o działaniu przeciwwirusowym, na które wrażliwy jest wirus opryszczki, są preparaty zawierające substancję zwaną acyklowirem (Zovirax, Antivir, Hascovir, Aviral). Acyklowir po wniknięciu do komórki zarażonej wirusem ulega przekształceniu do formy czynnej (trifosforanu) i blokuje proces syntezy wirusowego DNA, a w konsekwencji hamuje namnażanie się wirusa. Skuteczny może się również okazać inny preparat, także o specyficznym działaniu przeciwwirusowym, Vratizolin lub zawierający dokozanol (substancję uniemożliwiającą wirusowi wnikanie do wnętrza niezainfekowanych jeszcze komórek) preparat Erazaban. Wszystkie te leki są dostępne w postaci maści, żeli lub kremów do miejscowego stosowania, można je kupić w aptece bez recepty. Łagodzą one objawy choroby i skracają czas jej trwania. W przypadku ciężkich postaci zakażenia, bardzo częstych nawrotów lub profilaktycznie, w uzasadnionych przypadkach, acyklowir stosowany jest także ogólnoustrojowo, w postaci tabletek lub iniekcji domięśniowych albo wlewów dożylnych. Aby dodatkowo złagodzić przebieg infekcji wskazana jest także suplementacja witamin z grupy B, witaminy C oraz cynku. Także homeopatia dostarcza leków skutecznych w walce z objawami opryszczki, do najistotniejszych preparatów prostych należą: Rhus toxicodendron i Ranunculus bulbosus.
Należy pamiętać, że najgroźniejsza postać zakażenia wirusem opryszczki typu pierwszego występuje u noworodków i najmłodszych dzieci. Objawia się ona w różny sposób, najbardziej dramatyczny i często śmiertelny przebieg ma opryszczkowe zapalenie opon mózgowych i mózgu. Dlatego też niezwykle ważne jest zachowanie zasad higieny w kontaktach z ciężarnymi kobietami i małymi dziećmi i nie narażanie ich na przebywanie z osobą, u której występują czynne zmiany opryszczkowe na skórze. Także wywoływana przez wirus HSV typu drugiego opryszczka narządów płciowych, jeśli dotknie kobiety w ciąży, może stać się przyczyną niebezpiecznego, wewnątrzmacicznego lub okołoporodowego zakażenia jej dziecka. Najczęściej do infekcji dochodzi podczas akcji porodowej, kiedy to noworodek styka się bezpośrednio z wirusami matki, dlatego obecność czynnych zmian skórnych jest niekiedy wskazaniem do wykonania cięcia cesarskiego.