Wszyscy znamy witaminy!

Tadeusz Rosiewicz śpiewał: „Najwięcej witaminy mają polskie dziewczyny” - ciekawe czy z tym stwierdzeniem zgodziłby się odkrywca witamin Kazimierz Funk, który jako pierwszy sklasyfikował je jako organiczne, egzogenne związki niezbędne do prawidłowego funkcjonowania naszego organizmu.
Znaczenie witamin dla zdrowia człowieka jest nieocenione. Nie mają wartości kalorycznych, nie stanowią materiału budulcowego dla organizmu, jednak biorą udział w niezmiernie ważnych procesach regulacyjnych i wspomagających przemianę materii. Nazywa się je koenzymami, czyli substancjami, których obecność warunkuje prawidłowe działanie enzymów i białek katalizujących.

Organizm sam nie jest w stanie (z małymi wyjątkami) wytwarzać ani syntetyzować witamin. Naturalnym ich źródłem jest dla nas żywność: owoce, warzywa, mięso i ryby. Ponadto niedobory witaminowe możemy uzupełniać poprzez zażywanie preparatów witaminowych lub witamin otrzymywanych syntetycznie z surowców naturalnych. Należy jednak pamiętać, że suplementy te nie mogą być stosowane jako substytut urozmaiconej diety.

Klasycznie witaminy dzielimy na rozpuszczalne w wodzie i tłuszczach. Podział ten jest niezwykle ważny z uwagi na fakt, że witaminy z pierwszej grupy (za wyjątkiem witaminy B12) wydalamy razem z moczem, dlatego też ważne jest aby dostarczać je na bieżąco. Witaminy rozpuszczalne w tłuszczach mogą kumulować się w organizmie (szczególnie w tkankach bogatych w lipidy), a ich nadmiar może być szkodliwy.

Witaminy rozpuszczalne w wodzie:

• witamina C (kwas askorbinowy)
• witamina B1 (tiamina)
• witamina B2 (ryboflawina)
• witamina B3 (niacyna, witamina PP)
• witamina B5 (kwas pantotenowy)
• witamina B6 (pirydoksyna)
• witamina B7 (biotyna, witamina H)
• witamina B9/B11 (kwas foliowy)
• witamina B12 (cyjanokobalamina)
• witamina P (mieszanina pochodnych flawonoidowych np. hesperydyna, rutyna)

Witaminy rozpuszczalne w tłuszczach:

• witamina A (retinol i jego pochodne)
• witamina D (cholekalcyferol i pochodne)
• witamina E (tokoferol)
• witamina K (fitochinon)
• witamina F (zespół nienasyconych kwasów tłuszczowych - NNKT: linolowego, linolenowego i arachidowego)

Dzienne zapotrzebowanie na witaminy nie jest wysokie, dlatego dawki dobowe liczone są w miligramach lub mikrogramach w zależności od rodzaju witaminy. Jeżeli poziom którejś z witamin w naszym organizmie zostanie zachwiany, może dojść do hiperwitaminozy (nadmiaru witamin), hipowitaminozy (częściowego niedoboru witaminy) lub awitaminozy (braku witaminy).
Pierwszymi objawami niedoboru witamin może być pogorszenie samopoczucia, czy też wypadanie włosów, zwiększona łamliwość paznokci, przesuszona skóra lub zmiany zapalne i wysypki. Alarmującymi sygnałami, których nie należy ignorować są: osłabienie wzroku, słaba krzepliwość krwi, anemia, bezsenność, czy trudności w prawidłowym gojeniu się ran. Należy pamiętać, że niedobór witamin w skrajnych przypadkach może prowadzić do takich chorób jak: szkorbut, niedokrwistość, „kurza ślepota”, krzywica u dzieci czy osteoporoza u dorosłych.
Również przedawkowanie witamin może mieć złe skutki dla organizmu (szczególnie niebezpieczne w przypadku witamin rozpuszczalnych w tłuszczach: A, D, E, K). Najczęściej problem pojawia się, gdy stosujemy ich suplementy w postaci preparatów złożonych. Zawarte w nich witaminy nie występują w postaci prowitamin, lecz są aktywnymi związkami chemicznymi i łatwo może dojść do ich nadmiernego nagromadzenia w organizmie, szczególnie przy stosowaniu w dłuższym okresie czasu. Skutki zbyt dużej dawki różnych witamin powodują zespół objawów do których zaliczamy:

• niedokrwistość
• zaburzenia czynności przewodu pokarmowego
• uczucie zmęczenia i osłabienia
• świąd
• zwłóknienie wątroby
• depresję.

Kluczem do zachowania równowagi substancji egzogennych w organizmie jest stosowna dieta (połączona z odpowiednimi nawykami żywieniowymi) i regularny wysiłek fizyczny. Zarówno skład naszych posiłków jak i formy aktywności sportowej, zależą m.in. od wieku i płci. Inaczej będzie wyglądał prawidłowy proces żywieniowy nastolatka w wieku dojrzewania, a inaczej osoby starszej o siedzącym trybie życie. Osobą, która jest w stanie przedstawić dokładny jadłospis dostosowany do danego organizmu jest dietetyk.

Popularnym, współczesnym zagadnieniem są suplementy diety, bardzo często mylnie postrzegane jako panaceum na wszelkie niedobory substancji egzogennych. Tymczasem podstawowym zadaniem suplementów diety (niezależnie od ich postaci) jest uzupełnianie witamin i mikroelementów. Postrzeganie suplementacji jako jedynego, lub głównego źródła witamin może mieć przykry finał. Istnieje bowiem ryzyko, iż zachwiejemy delikatną równowagę ustrojową, przekraczając dozwolone normy lub doprowadzając do niedoborów. Z drugiej strony, suplementacja w pewnych sytuacjach, może okazać się ważnym elementem utrzymania organizmu w dobrej kondycji:

• osoby w trakcie rekonwalescencji szczególnie po długotrwałej antybiotykoterapii
• kobiety ciężarne i matki karmiące piersią
• osoby cierpiące na osteoporozę
• niemowlęta i noworodki (odrębne zalecenia suplementacji witaminy D i K dla niemowląt karmionych piersią i karmionych mlekiem modyfikowanym).

Organizm ludzki to złożony układ – podtrzymanie jego działania zależne jest między innymi od dostarczenia odpowiednich składników z zewnątrz. Witaminy stanowią więc ważny element większej całości. Ich niedobór, jak i nadmiar może wypływać na samopoczucie, urodę, a nawet zdrowie.Warto o tym pamiętać.