Witamina K i D u dzieci

Od dawna znane jest dobroczynne działanie mleka matki na organizm dziecka. Bogate w liczne substancje odżywcze zapewnia prawidłowy rozwój psychoruchowy małego organizmu. Niestety wraz z mlekiem matki nie są dostarczane w odpowiedniej ilości dwie ważne witaminy – D i K. Dlatego też pediatrzy powszechnie wprowadzają do diet maluchów dodatkowe suplementy tych witamin.
Witaminy D i K są witaminami rozpuszczalnymi w tłuszczach. Ich źródłem jest odpowiednio zbilansowana dieta – tak jest w przypadku witaminy D1, D2, K1 i K3. Ponadto ludzki organizm potrafi samodzielnie syntezować niektóre formy tych witamin. Wystawiony na działanie promieni ultrafioletowych wytwarza witaminę D3. Z kolei K2 produkowana jest przez bakterie jelitowe.
Prawidłowy poziom tych witamin w organizmie jest szczególnie ważny, gdyż biorą one udział w istotnych dla dziecka procesach tworzenia i mineralizacji kości. Kości maluchów na początku w postaci chrzęstnych zawiązków zaczynają wzrastać już w wieku płodowym. W miarę jak dziecko rośnie, chrząstkę stopniowo zastępuje kość, która stale się wydłuża. Nazywamy to procesem kostnienia, który będzie trwał nieprzerwanie w naszym organizmie, aż do 20 roku życia. Dlatego już od najmłodszych lat warto troszczyć się o układ kostny.
Witamina D odpowiada za utrzymanie właściwej równowagi pomiędzy dwoma mikroelementami: fosforem i wapniem. Razem z innymi hormonami bierze udział w regulowaniu stężenia wapnia we krwi, jego absorpcji w jelicie cienkim i wydalaniu z moczem. Fosforany wapnia, stanowią główny składnik kości, a zubożenie ich w te związki naraża kościec na łamliwość i odkształcenia.
Ponadto witamina D:

• wpływa na kształtowanie się zębów
• działa korzystnie na system nerwowy i mięśniowy
• wspomaga tworzenie się komórek szpiku kostnego i łagodzi stany zapalne skóry
• zapobiega tworzeniu się komórek nowotworowych

Niedobór witaminy D powoduje zachwianie gospodarki wapniowo-fosforanowej organizmu czego objawem (szczególnie u dzieci i młodzieży) jest krzywica, a w wieku dorosłym może powodować osteoporozę. U chorych dzieci można zaobserwować np. opóźnienie zrastania szwów czaszkowych, deformacje klatki piersiowej i kręgosłupa oraz zahamowanie wzrostu. Dzieci z krzywicą cierpią również z powodu niedostatecznego napięcia mięśniowego, mają duży brzuch (tzw. żabi brzuch), bywają rozdrażnione i obficie pocą się w okolicach potylicy. Obecnie krzywica u niemowląt występuje bardzo rzadko. Grupą szczególnie narażoną na tę chorobę są dzieci urodzone przedwcześnie. W takim przypadku pediatra może zdecydować o wprowadzeniu do diety noworodka specjalnej mieszanki, uwzględniając zwiększone zapotrzebowanie wcześniaka na spożycie wapnia i fosforu. Dla zapewnienia możliwie optymalnej ilości witaminy D w diecie, każda ciężarna i mama karmiąca powinna spożywać mleko i przetwory mleczne, białko jaj i produkty rybne (łosoś, tuńczyk, śledź, makrela). Podobnie, posiłki dzieci powinniśmy urozmaicać wyżej wymienionymi produktami. Niestety nadmiar tej witaminy u dziecka i dorosłego może prowadzić do bardzo poważnych powikłań.

UWAGA
Witamina D w dawce czterokrotnie wyższej od zalecanej jest toksyczna dla organizmu. Przedawkowanie przez ciężarną może powodować deformacje u płodu, a w wieku niemowlęcym nadmierna dawka może skutkować opóźnieniem rozwoju dziecka.

Ponadto obserwuje się następujące objawy tej hiperwitaminozy:

• nadmiar wapnia w organizmie
• biegunka,
• nudności,
• bóle głowy,
• brak apetytu,
• łatwe męczenie się,
• świąd skóry.

Zakłócenia w funkcjonowaniu następujących organów: serca, tętnic, nerek w późniejszym życiu skutkują zwiększonym ryzykiem powstania zawału serca, miażdżycy czy kamicy nerkowej.
Witamina K ma istotny wpływ na syntezę białek odpowiedzialnych za krzepnięcie krwi oraz białek odpowiedzialnych za procesy kościotworzenia (osteokalcyna). Zapewnia ona przede wszystkim prawidłową krzepliwość krwi, zapobiega krwawieniom wewnętrznym, krwotokom oraz wypływom krwi w przypadku uszkodzenia naczyń krwionośnych. Ponadto, prawdopodobnie hamuje rozwój nowotworów piersi, jajników, okrężnicy, żołądka, woreczka żółciowego, wątroby i nerek.
Niemowlęta są szczególnie narażone na niedobór witaminy K ze względu na:

• jej ograniczone przechodzenie przez łożysko w czasie ciąży
• zużywanie jej zapasów tuż po porodzie przez noworodka
• niewystarczającą ilość tej witaminy w mleku matki (szczególnie dotyczy dzieci karmionych wyłącznie naturalnie)
• niedojrzałość układu pokarmowego dziecka co skutkuje niedostateczną syntezą (produkcją) witaminy przez bakterie zawarte w jelicie grubym.

Efektem niedostatecznej podaży witaminy K może być wystąpienie krwawienia związanego z niedoborem tej witaminy. Choroba krwotoczna ujawnia się często w 3-5 dobie życia noworodka jako krwawienie z przewodu pokarmowego, pępka czy błon śluzowych lub/i skóry. Istnieje również postać późna – ujawniająca się pomiędzy 2. a 12. tygodniem życia, w której dochodzi do krwawień wewnątrzczaszkowych co może zakończyć się śmiercią. Zbyt mała ilość witaminy w organizmie, oprócz problemów z krzepnięciem krwi, może powodować również: problemy z gojeniem się ran, biegunki, czy trudności w mineralizacji kości. Witamina K występuje w produktach mlecznych i jajach, a także w ciemnozielonych i liściastych warzywach takich jak: szpinak, brukselka, kalafior, sałata czy owocach awokado i brzoskwini.
Hiperwitaminoza w przypadku witaminy K zazwyczaj nie jest toksyczna, ale jej nadmiar powoduje rozpad krwinek czerwonych, niedokrwistość, nadmierne pocenie się, uczucie gorąca, a u niemowląt żółtaczkę i uszkodzenia tkanki mózgowej.
Dodatkowa suplementacja witaminą D i K jest szczególnie ważna w okresie noworodkowym i niemowlęcym gdyż mleko kobiece zawiera niewystarczającą ilości tych witamin, by całkowicie pokryć ich zapotrzebowanie u dziecka. Mnogość preparatów dostępnych w aptece (na receptę i „bez”) pozwala nam zdecydować czy zakupimy oddzielnie suplementy witaminy D i K czy też produkt zawierający obydwie te witaminy. W przypadku noworodków i niemowląt najważniejszym czynnikiem odróżniającym postępowanie w zakresie zalecenia witamin jest sposób jego żywienia, w związku z tym odrębne są zalecenia dla niemowląt karmionych piersią i tych karmionych mlekiem modyfikowanym.
Należy pamiętać, że dawkę i moment wprowadzenia preparatów witaminowych do diety noworodka zawsze indywidualnie ustala lekarz zwłaszcza w przypadku, gdy mamy do czynienia z dzieckiem karmionym pokarmem mieszanym czy urodzonym przedwcześnie.
W przypadku witaminy D nie bez znaczenia pozostaje również kwestia przyjmowania tej witamy przez matkę w czasie ciąży. W zaleceniach przygotowanych dla podaży witaminy D jej dobowe zapotrzebowanie od momentu urodzenia do czasu, gdy dziecko osiągnie wiek młodzieńczy wynosi 400 IU. Na wartość tę składają się zarówno dawki witaminy D uzyskane z diety jak i preparatów farmakologicznych. Standardowo dzieci zdrowe i donoszone, tuż po porodzie otrzymują odpowiednia dawkę witaminy K w postaci domięśniowej lub doustnej. Dalsze postępowanie suplementacyjne ściśle związane jest (jak już wspomniano wyżej) z rodzajem przyjmowanego pokarmu przez noworodka:

• karmione piersią wymagają suplementacji od 2 tygodnia do 3 miesiąca życia (dawka 25 mcg/dobę)
• karmione pokarmem sztucznym nie wymagają dalszej profilaktycznej podaży.

Dbajmy zatem o nasze pociechy, dostarczając im niezbędnych składników diety z głową.
W przyszłości zdrowie dziecka i jego uśmiech staną się najlepszą nagrodą.