Co z tą wątrobą?

Niewielu z nas interesuje się tym niezmiernie ważnym organem, dopóki nie zacznie „strajkować” i nie pojawią się dolegliwości z jego strony. Nie zdajemy sobie sprawy jak wiele funkcji wątroba pełni w naszym organizmie i jak istotne jest to, aby odpowiednio o nią dbać i szanować.

Funkcje wątroby w organizmie człowieka.
Wątroba dorosłego człowieka waży ok. 1,5 kg i znajduje się w prawym nadbrzuszu. Podzielona jest na płaty: prawy, lewy i jeszcze dwa mniejsze: czworoboczny i ogoniasty. Zbudowana jest z komórek zwanych hepatocytami. Pełni ona rolę magazynu, filtra a także funkcje wydzielnicze. A wszystko to po to, aby utrzymać równowagę całego ciała.
Wątroba odpowiedzialna jest za filtrację krwi, oczyszcza ją z toksyn i produktów przemiany materii powstałych w naszym organizmie. Związki potrzebne pozostawia, a zbędne i szkodliwe są wydalane. Metabolizuje także wiele leków, alkohol i inne używki. Kolejną istotną funkcją wątroby jej udział w metabolizmie, węglowodany rozkłada do glukozy, a jej nadmiar magazynuje w postaci glikogenu, dzięki temu pozwala utrzymać odpowiedni poziom cukru we krwi. Białka i cukry przeprowadza w tłuszcze, a także spala kwasy tłuszczowe. Wątroba odpowiedzialna jest za produkcję cholesterolu, lipoprotein, a także niektórych enzymów (np. heparyny, odpowiedzialnej za krzepliwość krwi). Ważną funkcją jest produkcja różnego rodzaju substancji białkowych odgrywających istotną rolę w funkcjonowaniu organizmu, należą do nich m.in. niektóre czynniki krzepnięcia krwi (np. fibrynogen), a także białka surowicy krwi (np. albuminy odpowiedzialne m. in. za transport leków po organizmie).
Do przewodu pokarmowego wątroba wydziela żółć, która umożliwia trawienie tłuszczów. Żółć gromadzona jest w pęcherzyku żółciowym, z niego przechodzi do dwunastnicy, a tam właśnie trawione są tłuszcze. W stanach chorobowych może dojść do powstawania kamieni żółciowych w pęcherzyku.
Wątroba jest także olbrzymim magazynem naszego organizmu. Oprócz glikogenu zgromadzone są w niej zapasy witaminy A, D i B12, a także znaczne ilości żelaza. Ilość zmagazynowanej witaminy A wystarcza na okres ok. 2 lat, natomiast witaminy D i B12 na rok. Ponad to w wątrobie magazynowane są znaczne ilości krwi, której zapasy uwalniane są np. podczas krwawienia. W życiu płodowym każdego człowieka pełni rolę krwiotwórczą, później funkcję tę przejmuje szpik kostny.

Ciekawostka
Jest organem o niezwykłych zdolnościach, mianowicie potrafi się samodzielnie regenerować. Można usunąć jeden z jej płatów (często do przeszczepu, ale także z przyczyn leczniczych), a mimo to płat ten ulegnie regeneracji!

Mimo to nie jest niezniszczalna, gdyż zbyt duże i częste uszkodzenia komórek wątroby prowadzą do zaburzeń regeneracji, zniszczeniu ulega struktura wątroby, a co za tym idzie – zanikają jej funkcje. Dlatego ważne jest, aby wykonywać badania kontrolne i dbać o dobrą kondycję naszej wątroby.

Badania kontrolne.
Wątroba nie boli, ponieważ nie posiada unerwienia czuciowego. Jedynie przy znacznym powiększeniu tego organu może sprawiać ból ucisk na otaczającą go unerwioną błonę surowiczą. Ze względu właśnie na brak objawów bólowych ze strony wątroby konieczne jest wykonywanie badań kontrolnych, są one bardzo ważne, gdyż choroby wątroby są jednymi z częstszych schorzeń i stanowią problem społeczny.

Ze względu na mnogość pełnionych funkcji jest ona narażona na uszkodzenia w wyniku zatruć, infekcji pasożytami czy wirusami. Stan i funkcjonowanie można skontrolować poprzez badania krwi, tzw. próby wątrobowe, oznacza się w nich poziom niektórych enzymów i bilirubiny (głównego barwnika żółci) w osoczu krwi. Próby wątrobowe pozwalają na wykrycie stanów zapalnych wywołanych przez wirusy B i C, a także stłuszczenie wątroby spowodowane otyłością, zaburzeniami metabolizmu tłuszczów, cukrzycą czy nadużywaniem alkoholu. Można dzięki nim wykryć także uszkodzenia wywołane lekami, głównie po doustnej terapii antykoncepcyjnej czy po lekach przeciwzapalnych.
Normy wskaźników prób wątrobowych:

• ALAT (aminotransferaza alaninowa) – dla kobiet 5-40 U/l (j.m./l), dla mężczyzn: 19 U/l (j.m./l) – wartości wyższe mogą świadczyć o uszkodzeniu wątroby, ostrym zapaleniu czy wirusowym zapaleniu wątroby;
• AspAT (aminotransferaza asparaginianowa) - dla kobiet 5-40 U/l (j.m./l), dla mężczyzn: 19 U/l (j.m./l) – wyższe wartości tego enzymu mogą sugerować zapalenie wątroby, marskość bądź zawał serca;
• Bilirubina – bilirubina całkowita: 5,1-20,05 µmol/l (0,3-1,2 mg/dl), bilirubina sprzężona (bezpośrednia): 1,7-6,8 µmol/l (0,1-0,4 mg/dl), bilirubina niesprzężona (wolna, pośrednia): 3,4-13,7 µmol/l (0,2-0,8 mg/dl); wyższy poziom bilirubiny może świadczyć o nieprawidłowej pracy wątroby, poza tym wzrost jej stężenia we krwi powoduje żółtaczkę;
• ALP (fosfataza alkaliczna) – dorośli: 20-70 U/l (j.m./l), noworodki: 50-165 U/l(j.m./l), dzieci: 20-150 U/l (j.m./l) – podwyższony poziom obserwuje się w chorobach wątroby i dróg żółciowych, takich jak marskość, zapalenie wątroby, zapalenie dróg żółciowych czy gruźlica wątroby. Ponad to może świadczyć o chorobach takich organów jak: nerki, kości czy o niewydolności mięśnia sercowego.
• GGTP (gamma-glutamylotranspeptydaza) – 5-55 U/l (j.m./l) – zwiększony powiom tego enzymu może świadczyć o nadużywaniu alkoholu lub może wskazywać na niedrożność dróg żółciowych.
• ChE (cholinoesteraza) – 1900-3800 U/l – podwyższony poziom może wskazywać na stłuszczenie wątroby, natomiast zbyt niski poziom może świadczyć o poważnym uszkodzeniu wątroby np. w wyniku zatrucia
• LDH (dehydrogenaza mleczanowa) – 120-230 U/l – zwiększone stężenie może być wywołane wirusowym zapaleniem wątroby, nowotworem wątroby, zawałem, zapaleniem płuc czy anemią.

Innym sposobem kontroli stanu wątroby mogą być badania obrazowe, przede wszystkim USG, tomografia komputerowa, scyntygrafia czy rezonans magnetyczny. Lekarz hepatolog może również zlecić biopsję, czyli pobranie komórek wątroby do badania mikroskopowego w celu sprawdzenia poprawnej ich struktury.

Krótko o chorobach wątroby.
Do najczęstszych przypadłości wątroby zaliczamy:
Wirusowe zapalenie wątroby typu A, B i C:
WZW typu A to inaczej „choroba brudnych rąk”, pojawia się najczęściej u dzieci i nie jest bardzo groźna. Pojawiają się objawy podobne do zatrucia pokarmowego, a także charakterystyczne odbarwienie stolca, ciemny mocz, żółtaczka. WZW typu B jest o wiele bardziej niebezpieczne, gdyż prowadzi do marskości wątroby, nowotworu wątroby, a także do chorób innych narządów. Do zarażenia może dojść przez kontakt z krwią lub innymi wydzielinami chorej osoby. Objawy również podobne są do zatrucia pokarmowego, może pojawić się żółtaczka. Istnieje możliwość zaszczepienia się przeciwko WZW typu A i B. WZW typu C jest najgroźniejszym zapaleniem wątroby, na ten typ wirusa nie ma jednak szczepionki. Przenosi się głównie przez krew, najczęstsze przypadki zakażenia tym wirusem pojawiają się podczas transfuzji bądź podczas zabiegów np. u kosmetyczki czy fryzjera. WZW typu C jest chorobą przewlekłą, podczas której wątroba stopniowo traci zdolność do prawidłowego funkcjonowania.
Marskość wątroby:
Inaczej zwłóknienie wątroby, jest bardzo poważnym schorzeniem, nie pojawia się nagle, dochodzi do niej na drodze wieloletniego niszczenia struktury narządu, poprzez zastępowanie komórek wątrobowych włóknami tkanki łącznej. A co za tym idzie, dochodzi do upośledzenia jej funkcji w naszym organizmie. To z kolei prowadzi do zaburzenia czynności układu krwiotwórczego, układu krzepnięcia, upośledzona zostaje funkcja nerek, serca i układu krążenia, a także układu nerwowego. Zmiany, które zachodzą w wątrobie są nieodwracalne! Można jedynie spowolnić lub zatrzymać proces włóknienia, jeżeli w porę rozpocznie się leczenie. Najczęstszą przyczyną jest nadużywanie alkoholu, zbyt tłusta dieta, wirusowe zapalenie wątroby, toksyczne uszkodzenia (także pod wpływem zażywanych leków). Do wczesnych objawów należy zaczerwienienie dłoni, czerwone plamki na górnej połowie ciała, przerost ślinianek przyusznych, zwłóknienie ścięgien w rękach. A także powiększenie wątroby i związany z tym ból w prawym podżebrzu, wodobrzusze, świąd, osłabienie, stany podgorączkowe, brak apetytu. W przypadku zaawansowanych zmian konieczny bywa przeszczep wątroby. Zwykle jednak, aby zahamować zmiany wystarcza leczenie farmakologiczne, dieta, całkowite odstawienie alkoholu i innych szkodliwie wpływających czynników (np. leków).
Stłuszczenie wątroby:
Dochodzi do niego na skutek osadzania się tłuszczu w komórkach wątrobowych w wyniku nadużywania alkoholu, nieodpowiedniej diety czy nietolerancji niektórych leków. Objawami tego schorzenia wątroby jest złe samopoczucie, lekkie bóle w prawym podżebrzu i ciągłe zmęczenie. Jednak pocieszające jest to, że choroba jest całkowicie odwracalna, jeżeli tylko w porę odstawi się szkodliwe substancje i zmieni złe nawyki żywieniowe. Nie leczone stłuszczenie wątroby prowadzi do zapalenia, a nawet do jej marskości.
Inne choroby wątroby to kamica żółciowa, stany zapalne pęcherzyka i dróg żółciowych i ich nowotwory.

Jak dbać o wątrobę?
Do czynników, które zagrażają dobrej kondycji naszej wątroby możemy zaliczyć:

• dietę bogatą w tłuszcze, obfite posiłki
• alkohol
• nadużywanie leków przeciwbólowych (np. paracetamol, diklofenak), także innych takich jak: fenytoina, flukonazol, erytromycyna, amiodaron, statyny, ranitydyna i in.
• toksyny środowiskowe, czyli chlor i metale ciężkie, które zanieczyszczają wodę i powietrze
• wirusy (wirusowego zapalenia wątroby typu A, B, C, a także cytomegalii)
• pasożyty (motylica wątrobowa)
• zatrucia pokarmowe, w tym a także toksynami grzybów.

Trudno jest całkowicie wyeliminować wszystkie z powyższych czynników, dlatego warto przedsięwziąć pewne kroki, zapobiegające dolegliwościom ze strony wątroby. Bardzo istotna jest dieta! Ze względu na to, iż strawienie tłuszczu, zwłaszcza zwierzęcego, wymaga wzmożonego wydzielania żółci, wątroba zmuszona jest do intensywnej pracy. O wiele łatwiej metabolizowany jest tłuszcz rybi i roślinny, dlatego warto zamienić tłuste i smażone mięsa na lekkostrawną rybkę. Warto urozmaicić pożywienie w gruboziarniste pieczywo, owoce i warzywa, szczególnie te bogate w witaminy z grupy B (np. kapusta, brokuły, soja, kukurydza czy sałata), ważne dla prawidłowej przemiany materii. Najlepsze dla wątroby są warzywa gotowane (ale nie rozgotowane), gdyż surowe są ciężko strawne. Należy uważać także na świeży czosnek, gdyż zawarte w nim w dużych ilościach związki siarki, mogą podrażniać wątrobę.
Posiłki należy spożywać powoli dokładnie żując kęsy, gdyż wówczas wątroba zdąży dostarczyć odpowiednie ilości żółci niezbędnej do strawienie pokarmu i wyłapania szkodliwych substancji. Dlatego też lepiej jest zjeść 5 lub 6 mniejszych posiłków w ciągu dnia, zamiast 3 dużych, gdyż to nie zmusi wątroby do nadmiernego wysiłku.
Zamiast nadmiaru soli, ostrych przypraw i cukru warto wprowadzić więcej przypraw, które nie tylko poprawiają smak potraw, ale także czynią je lżej strawnymi. Wątrobie służy majeranek, jałowiec, tymianek i mięta, gdyż pobudzają wydzielanie soków żołądkowych i ułatwiają trawienie tłuszczów. Kminek i oregano działają rozkurczowo na przewody żółciowe, regulując w ten sposób dopływ żółci do dwunastnicy.
Alkohol należy pić z umiarem, gdyż dla wątroby zabójcze są nawet niewielkie jego ilości, szczególnie wtedy, gdy pity jest systematycznie. Po pewnym czasie dochodzi do uszkodzenia hepatocytów, powstają zwłóknienia i powoli dochodzi do marskości.
Warto zadbać o prawidłową masę ciała, gdyż otyłość prowadzi do stłuszczenia wątroby, a to z kolei do zaburzeń wydzielania żółci. Dlatego też kamica żółciowa dotyka często osoby otyłe. Jednak, aby zrzucić zbędne kilogramy należy uważać na drakońskie diety, powodujące szybką utratę wagi, gdyż dochodzi wówczas do nadmiernego zagęszczania żółci w pęcherzyku żółciowym, co także prowadzi do powstawania kamieni żółciowych.
Należy zachować ostrożność stosując leki i zażywać je wtedy, gdy rzeczywiście zachodzi taka potrzeba. Większość z nich ulega przemianom właśnie w wątrobie, powstają wówczas produkty ich metabolizmu, które bywają bardzo szkodliwe dla samej wątroby, zwłaszcza leków przeciwzapalnych, przeciwbólowych, antybiotyków, a także doustnej antykoncepcji.

I co najważniejsze koniecznie trzeba szczepić się przeciwko WZW typu B. Wirusem tym możemy zarazić się u dentysty, kosmetyczki czy nawet w ambulatorium podczas zabiegu źle wysterylizowanymi narzędziami.

Jak wspomóc wątrobę?
Wątrobę można wspomóc poprzez przyjmowanie naturalnych substancji przyspieszających jej regenerację i prawidłowe funkcjonowanie. Do tego typu związków należą:

• wyciąg z nasion ostropestu plamistego – zawiera sylimarynę, która działa żółciotwórczo i żółciopędnie, obniża poziom cholesterolu we krwi, a tym samym hamuje powstawanie blaszek miażdżycowych, chroni wątrobę przed działaniem trucizn, zapobiega marskości i powstawaniu kamieni żółciowych. Występuje w takich preparatach jak np. Sylimarol, Maximarol, Sylicynar, Verdin;
• wyciąg z ziela karczocha – zawiera cynarynę, cynaropikrynę, działają one rozkurczająco na drogi żółciowe, a także żółciotwórczo i żółciopędnie, ponad to odtruwająco i przeciwzapalnie. Również obniżają poziom cholesterolu we krwi. A także są przeciwutleniaczami, które wiążą wolne rodniki, uszkadzające komórki wątrobowe. Wyciąg z ziela karczocha zawierają: Cynarex, Karczoch, Doppel Herz Na Wątrobę;
• wyciąg z orczy boldo – zawiera boldynę, która działa żółciotwórczo, rozkurczowo na drogi żółciowe, działa ochronnie na komórki wątroby, a także wpływa na pobudzenie apetytu; boldyna zawarta jest w takich preparatach złożonych jak Boldaloin czy Boldovera.
• wyciąg z ostryża długiego (kurkumy) – zawiera kurkuminę i olejek eteryczny, one także wykazują działanie żółciotwórcze, a ponad to rozkurczowe, bakteriobójcze i przeciwzapalne. Kurkumina również działa ochronnie na miąższ wątroby i posiada właściwości antyutleniające, tak jak cynaryna. Kurkuminę można znaleźć w takich preparatach jak Verdin, Solaren.
• fosfolipidy nasion soi – dostarczają składnika, który jest budulcem błony komórkowej hepatocytów, dzięki czemu wpływają one ochronnie na komórki wątrobowe, które mogą prawidłowo spełniać swoje funkcje. Można również sięgnąć po preparaty zawierające fosfolipidy z lecytyny rzepakowej, pozyskiwanej z oleju rzepakowego (np. Hepatil Complex, Esseliv Duo). Stosowanie tego typu preparatów zalecane jest w przypadku wszelkiego rodzaju uszkodzeń wątroby, np. spowodowanych alkoholem, niektórymi lekami lub substancjami toksycznymi. Skuteczne są także w przypadku kamicy żółciowej czy zaburzeń czynności dróg żółciowych. Preparatami zawierającymi fosfolipidy nasion soi są Essentiale Forte, Esseliv Forte, Essetreen Complex.
• aminokwasy – głównie L-arginina i L-ornityna, a także kwas tiazolidynikarboksylowy, który przekształca się w L-cysteinę; związki te przyspieszają odtruwanie organizmu, wpływają korzystnie na metabolizm białek, tłuszczów i węglowodanów w organizmie. Ich działanie ochronne jest szczególnie ważne w przypadku zanieczyszczeń środowiska, spożywania alkoholu i dużych ilości leków. Aminokwasy te znajdziemy w Hepatilu czy Hepatenalu Max.

Preparaty zawierające sylimarynę, cynarynę, kurkumę czy boldynę, czyli żółciopędne należy stosować po posiłku, doraźnie – w przypadku pojawienia się dolegliwości. W przypadku osób po zabiegu usunięcia woreczka żółciowego, tego typu leki powinny być stosowane przewlekle. Jednak w przypadku ciężkich chorób wątroby czy niedrożności dróg żółciowych nie powinno stosować się tego typu preparatów.