Interakcje lek - żywność

…czyli jaki wpływ ma pożywienie ma działanie przyjmowanych leków.

Stosując leczenie farmakologiczne, zarówno doraźne (np. w przypadku antybiotyków, leków przeciwbólowych), jak i przewlekłe (cukrzyca, nadciśnienie, astma) warto pamiętać o tym, iż to co jemy, może mieć wpływ na działanie przyjmowanych przez nas leków.
Oto kilka składników żywnościowych, które niosą ze sobą największe ryzyko interakcji z lekami:

Wapń.

Artykułami żywnościowymi, na które należy zwrócić szczególną uwagę są produkty zawierające wapń. Zmniejszają one lub całkowicie uniemożliwiają wchłanianie np. antybiotyków z grupy tetracyklin i fluorochinolonów. Wapń hamuje także wchłanianie leków zawierających żelazo. Z kolei w przypadku bisakodylu spożycie wraz z przetworami mlecznymi może nie tylko zmniejszyć lub uniemożliwić jego działanie, lecz także narazić pacjenta na wystąpienie nudności i bólu brzucha; (mleko poprzez zmniejszenie pH soku żołądkowego może doprowadzić do rozpuszczenia otoczki tabletki w żołądku zamiast w jelicie cienkim i uwolnienia z niej leku, który powoduje silne podrażnienie błony śluzowej żołądka). Warto zwrócić uwagę na to, by między przyjęciem leku a spożyciem posiłku zawierającego wapń, zachować kilkugodzinną przerwę.
Dużą zawartością wapnia charakteryzują się nie tylko przetwory mleczne, ale także np. sardynki, śledzie czy fasola. Podobny wpływ mają suplementy diety zawierające wapń w swym składzie.

Magnez i żelazo

Potrawy bogate w magnez oraz żelazo powinny być spożywane ostrożnie przez osoby przyjmujące syntetyczne hormony tarczycy (Levothyroxinum natricum). Preparaty te najlepiej przyjmować godzinę przed lub dwie godziny po posiłku.

Błonnik

Pokarmy bogate w błonnik, tj. otręby, płatki owsiane, suszone jabłka czy pełnoziarniste pieczywo mogą przyczyniać się do zmniejszonego wchłaniania: preparatów z naparstnicy (grozi powikłaniami niewydolności serca), trójpierścieniowych leków przeciwdepresyjnych (nawrót stanów depresyjnych), paracetamolu oraz preparatów zawierających żelazo.

Białka

Należy zwrócić uwagę także na pokarmy wysokobiałkowe. Wpływają one niekorzystnie na szybkość i stopień wchłaniania leków przeciwzakrzepowych, preparatów naparstnicy, sulfonamidów, a także
L-Dopa (w przypadku L-Dopa istotne jest też unikanie przyjmowania ich w niewielkim odstępie czasu od posiłków zawierających witaminę B6: orzechy włoskie, fasola, podroby).

Węglowodany

Warto wspomnieć także o tym, iż większość spożywanych przez nas posiłków to dania bogate w węglowodany złożone. Polisacharydy silnie wiążą niektóre leki, tworząc trudno wchłanialne kompleksy. Skutkuje to zmniejszeniem wchłaniania tych leków, a w konsekwencji brakiem efektów terapeutycznych. Wykazano to szczególnie w przypadku niektórych antybiotyków, jak azitromycyna, stosowanych w ciężkich zakażeniach układu oddechowego. Brak efektów terapeutycznych najczęściej skutkuje niepotrzebną zmianą antybiotyku na nowy, przedłużeniem leczenia i zwiększeniem ryzyka wystąpienia powikłań. Podobna sytuacja występuje w przypadku znacznej części leków przeciwwirusowych.

Tłuszcze

Wiele leków jest transportowanych w organizmie w formie związanej. Często zdarza się tak, że te same nośniki odpowiadają za transport różnych substancji. Na przykład warfaryna, furosemid, ibuprofen, naproksen, ketokonazol, chloropromazyna, oksazepam, a także znaczna część leków przeciwcukrzycowych jest transportowana we krwi przez białka zwane albuminami, które odpowiadając także za transport wolnych kwasów tłuszczowych, powstających podczas trawienia tłuszczów. W przypadku przyjmowania leków z tych grup należy więc wystrzegać się posiłków wysokotłuszczowych, by zmniejszyć ryzyko wystąpienia działań niepożądanych.
Warto również pamiętać, iż dieta wysokotłuszczowa sprzyja zwiększonemu wchłanianiu leków rozpuszczalnych w tłuszczach, takich jak: leki psychotropowe, β-adrenolityki, teofilina czy niektóre leki przeciwgrzybicze. Ich zwiększone wchłanianie może doprowadzić do wystąpienia działań niepożądanych wynikających z osiągnięcia toksycznego stężenia we krwi.

Witamina K

Potrawy bogate w witaminę K, np. brokuły, kalafior, sałata, szpinak, otręby nie powinny być spożywane w czasie stosowania leków przeciwzakrzepowych (np. acenokumarolu), bowiem grozi to obniżeniem skuteczności tych preparatów i powstawaniem zakrzepów.

Kawa i herbata

Używki te w znacznym stopniu zmniejszają wchłanianie pochodnych fenotiazyny i preparatów żelaza. Ponadto zawarta w herbacie teofilina może nasilić działanie niektórych leków przeciwastmatycznych, a co za tym idzie ich działania niepożądane: ból głowy, niepokój, przyspieszone bicie serca, zaburzenia snu.

Sok grejpfrutowy

Obecne w jego składzie flawonoidy hamują pracę enzymów odpowiedzialnych za metabolizm znacznej ilości leków. Spożycie soku grejpfrutowego może prowadzić do znacznego wzrostu stężenia tych leków we krwi i wystąpienia groźnych dla zdrowia działań niepożądanych. Uniknięcie tej interakcji wymaga co najmniej czterogodzinnego odstępu między przyjęciem leku a spożyciem soku grejpfrutowego.

Smażone i grillowane mięso

Po spożyciu smażonego mięsa obserwuje się efekt odwrotny do działania soku grejpfrutowego. Posiłek taki pobudza pracę enzymów metabolizujących np. teofilinę stosowaną w leczeniu astmy, zmniejszając przy tym jej skuteczność. Może to prowadzić do groźnych dla zdrowia powikłań.

„Cheese effect”

Przykładem bardzo istotnej interakcji leków z żywnością jest grupa leków określana jako inhibitory MAO. Podczas ich stosowania należy unikać żywności o dużej zawartości tyraminy, np.: sery, jogurty, kwaśna śmietana, wołowina lub wątróbka drobiowa, salami, dziczyzna, kawior, ryby konserwowe, a także awokado, banany, ekstrakt drożdżowy, rodzynki, kapusta kiszona, sos sojowy. W przypadku spożycia posiłku o wysokiej zawartości tyraminy może dojść do groźnego powikłania, znanego jako „cheese effect”. Objawia się on gwałtownym, znacznym wzrostem ciśnienia krwi i temperatury ciała oraz przyspieszeniem akcji serca, stanowiącym poważne zagrożenie dla życia.

Oprócz żywności na działanie leków mają wpływ także stosowane przez pacjenta preparaty ziołowe:

Lukrecja

Nasila wydalanie potasu, więc stosować jej nie powinny osoby leczone lekami moczopędnymi z grupy diuretyków pętlowych (np. furosemid). Kumulacja działania może powodować osłabienie, skurcze, bóle mięśni, zaburzenia rytmu serca.

Dziurawiec

Zmniejsza działanie glikozydów naparstnicy, obniżając ich skuteczność w terapii niewydolności serca. U kobiet stosujących doustne środki antykoncepcyjne może wywołać nieregularne miesiączki. Obniża też skuteczność środków antykoncepcyjnych. Ponadto wyciąg z dziurawca zawiera naturalnie występujące inhibitory MAO, dlatego też spożywany w dużych ilościach może wywołać wystąpienie tzw. „cheese effect”.

Miłorząb japoński, korzeń żeń-szenia

Stosowanie przy farmakoterapii aspiryną, heparyną, czy też doustnymi lekami przeciwzakrzepowymi może zwiększyć ryzyko krwawień. Żeń-szeń nie powinien być stosowany przez osoby stosujące leki przeciwdepresyjne (ryzyko przejścia w stan maniakalny). Zwiększa również stężenie digoksyny, nasila działanie insuliny i leków przeciwcukrzycowych, a hamuje działanie moczopędne furosemidu.
Istotnym z punktu widzenia interakcji aspektem stylu życia pacjenta jest korzystanie z używek, takich jak alkohol i tytoń.

Alkohol

Pierwszym, najbardziej niebezpiecznym rodzajem interakcji leków z alkoholem jest reakcja disulfiramopodobna. Niektóre leki, jak cefalosporyny, pochodne nitroimidazolu (np. metronidazol, nitrofurantoina), a także niektóre leki przeciwgrzybiczne, np. ketokonazol hamują metabolizm alkoholu. W wyniku tego działania w tkankach gromadzi się aldehyd octowy, który jest związkiem toksycznym dla organizmu. Powoduje m.in. silne rozszerzenie naczyń twarzy i innych okolic skóry, czemu towarzyszy uczucie nieprzyjemnego tętnienia. Występują silne bóle brzucha, głowy, pocenie się, nudności, wymioty, spadek ciśnienia krwi (zapaść) i uczucie przerażającego lęku.
Synergizm (sumowanie się działania) leków i alkoholu: dotyczy m.in. barbituranów, benzodiazepin, leków przeciwastmatycznych, przeciwalergicznych i przeciwuczuleniowych, takich jak chloropromazyna. Wzmaga działanie depresyjne na układ nerwowy, powodując otępienie, senność. Może prowadzić nawet do sytuacji zagrożenia życia. Alkohol zwiększa ryzyko wystąpienia choroby wrzodowej, a zwłaszcza krwawień z przewodu pokarmowego przy jednoczesnym stosowaniu niesterydowych leków przeciwzapalnych (przeciwbólowych i przeciwgorączkowych), takich jak kwas acetylosalicylowy, ibuprofen, diklofenak. Zwiększa ryzyko działania hepatotoksycznego (uszkodzenia wątroby) przy równoczesnym stosowaniu witaminy A oraz paracetamolu.
Podwyższenie stężenia alkoholu we krwi zaobserwowano po podaniu: cymetydyny i ranitydyny, po kwasie acetylosalicylowym podanym 2h przed wypiciem alkoholu, po podaniu leku antyarytmicznego – werapamilu.
Alkohol wpływa na metabolizm izoniazydu, tolbutamidu i warfaryny, może także podwyższać stężenie leków na dwa sposoby:
zahamowanie aktywności enzymów metabolizujących leki pod wpływem jednorazowego spożycia dużej ilości alkoholu;
pobudzenie aktywności enzymów metabolizujących leki pod wpływem regularnego spożywania umiarkowanych ilości alkoholu.

Interakcje leków i żywności są trudne w ocenie. Trudność ta wynika z dużych różnic osobniczych w tym zakresie. Nie mniej jednak warto przestrzegać pewnych zasad, by zminimalizować ryzyko wystąpienia niepożądanych interakcji:

• 1. Należy zawsze czytać ulotkę dołączoną do zażywanego leku. Jeśli jakieś informacje zamieszczone w ulotce są niejasne, warto zwrócić się do lekarza lub farmaceuty.
• 2. Leki należy popijać wodą. Inne napoje, jak mleko, kawa, herbata czy sok grejpfrutowy, stwarzają ryzyko wystąpienia interakcji.
• 3. Jeśli lekarz nie zalecił inaczej, leki należy przyjmować w odstępie co najmniej godzinę od posiłku. Wiele interakcji lek żywność najprawdopodobniej nie zostało jeszcze poznane, warto zminimalizować ryzyko i w przypadku potencjalnie „bezpiecznych” potraw.
• 4. Nie należy przyjmować preparatów mineralnych ani witaminowych z lekami. Mogą one zaburzyć ich wchłanianie.
• 5. Nie należy łączyć przyjmowanych leków z alkoholem.